«Тіршілік қауіпсіздігі және қоршаған ортаны қорғау»
Кіріспе Тіршілік әрекетін қамтамасыз етудегі қазіргі мемлекеттің ролі. Қауіпсіздікті қамтамасыз ету мәселелеріндегі азаматтық сана-сезім деңгейінің, адамгершіліктің және қоғамның барлық мүшелері мәдениетінің маңызы. Ғылыми- техникалық прогрестің, қөоғамның игілігі мен зияткерлік потенциалы өсуінің табиғи және техногенді сипаты пайда болатын алапаттар санының және олардан келетін зиян масштабтарының ұлғаюына әсері. Қауіпвсіздікті қамтамасыз ету проблемаларының маңыздылығы. Қазіргі өндіріске тән ерекшеліктер, қауіпті және зиянды факторлардың құрылу аймақтары. Өндірістік ортаның жағымсыз факторлары, олардың адамдарға әсерін бағалау. Өндірістегі қауіптілік пен зияндылықты төмендететін, тиімді ұйымдастырушылық және басқарушылық әсерлері. Қауіпсіздікті арттырудың және еңбек жағдайларын жақсартудың «экономикалық» механизмі. Қауіпсіздік проблемаларын зерделеудің маңыздылығы және әдіснамасы. Өндірістік қауіпсіздік теориясының негіздері. «Машина – адам - өндірістік орта» жүйесіндегі проблемалар. Қауіпсіздік проблемаларын шешудің жүйелілігі. Технологиялық процестің жоғары қауіпсіздік деңгейін қамтамасыз ету.
1. Пәндердін атауы және олардың негізі бөлімдері
1.1 Тіршілік қауіпсіздігі
Тіршілік әрекеті қауіпсіздігінің ұйымдастырушылық және теориялық негіздері. АҚ ұйымдастыру және жүргізу – мемлекеттің маңызды қызметтерінің бірі, қорғаныс құрылысының құрама бөлігі, ел қауіпсіздігінің элементі.Қазақстан Ресбубликасы Төтенше жағдайлар министрлігінің ролі, негізгі міндеттері және ұйымдастырушы құрылымы. Т Ж облысындағы заңды актілер және ҚР ережелері. Аө ұйымдастырудың жалпы принципі. ТЖ кезінде адамдарды қорғау принциптері. Өкілетті органдар өкілеттіктері. ТЖ жанындағы ҚР азаматтарының құқықтары мен міндеттірі. ТЖ кезінде адамдарды қорғау тәсілдері. АҚ және ТЖ күштері. Өнеркәсіптік объектідегі АҚ және ТЖ құрылымы. Объектілердегі АҚ және ТЖ бойынша шараларды жоспарлау. Төтенше жағдайлар. Бейбіт және әскери уақыттағы төтенше жағдайлар. ТЖ негізгі ұғымдары мен анықтамалары, ТЖ және қауіптілік класы бойынша экономика объектілерінің жіктелуі. Техногенді сипатты ТЖ көздерін зақымдайтын факторлар, ТЖ даму фазалары. Табиғи сипатты ТЖ зақымдаушы факторларының сипаттамасы. Стихиялық оқиғалардың жіктелуі. Табиғи с ипатты ТЖ кезінде ғимараттар мен үймереттердің бұзылуы мүмкіндігін есептеу әдістемесі. Соғыс уақытындағы ТЖ зақымдаушы факторлары. Жаппай зақымдау қаруының түрлері. Олардың ерекшеліктері және қолдану салдары. ТЖ психологиялық аспектілері. Адамның мекендеу ортасының қауіптіліктері. Табиғи, техногенді және антропогенді текті қауіптіліктер көздері. Жағымсыз факторлардың жіктелуі. Аса жоғары және жоғары деңгейлер қауіптіліктері. Атмосфераның, гидросфераның және топырақтың ластануы. Қауіпті және зиянды факторлардың жіктелуі. Мекендеу ортасында ластануындағңы өзара әрекеттесу және тасымалдау. Тұрғындарды қорғау. Тұрғындарды қорғау бойынша шаралар өткізу кезеңдері. Инженерлік шаралар. Тұрғындарды эвакуациялау. Радиациялық және химиялық барлау және дозиметриялық бақылау аспаптарының жұмыс істеу принципі. Өнеркәсіптік объектілер жұмысының тұрақтылығы. ТЖ – дағы орнықтылық туралы ұғым. Бейбіт және соғыс уақытындағы ТЖ өнеркәсіптік объектілердің жұмыс істеуінің тұрақтылығы. Объектілердің жұмыс істеуінің тұрақтылығына әсер ететін факторлар. Өнеркәсіптік объектінің тұрақтылығын зерттеу бағыттары. ТЖ – дағы объектілердің жұмыс істеу тұрақтылығын арттыру жолдары. Объектідегі персоналды қоғау сенімділігін арттыру тәсілдері. Инженерлік- техникалық кешеннің тұрақтылығын арттыру тәсілдері және объектіні басқару жүйелері. Зақымдану ошақтарындағы құтқару және басқа шұғыл жұмыстар. Құтқару және басқа шұғыл жұмыстарды ( ҚБШЖ) ұйымдастыру және жүргізу негіздері. ҚБШЖ мақсаты, мазмұны және жүргізу шарттары. Оларды жүргізу үшін жұмылдырылатын күштер мен құралдар. Зақымдануошақтарында ҚБШЖ табысты жүргізу шарттары. Аралас зақымдану ошағында ҚБШЖ ұйымдастыру және жүргізу ерекшіліктері. ҚБШЖ жүргізу кезінде АҚ және ТЖ құрылымдары командиринің міндеті.
1.2 Еңбек қорғау Еңбек қорғаудың күқықтык және үйымдастырушылык сұрақтары. Қазақстан Республикасындағы еңбек қорғау саласындағы үлттық саясат. Негізгі зацнамалық акглер мен еңбек қорғау бойынша нормативті қүжаттар. Еңбек қорғауды басқару жүйелері. Негізгі функциялар мен басқару оргаыдарының міндеттері. Мемлекеттік қадағалау органдары, еңбек қорғау бойынша ведомостволық ж өне қоғамдықба қылау. Бақылау кызметін үйымдастыру мен көсіпорындардағы еңбек қорғау жағдайларын бақылау. Қауіпсіз еңбек шартын қамтамасыз ету бойынша кәсіпорындардағы әкімшілік-техникалық персоналдардьщ міндеттері. Еңбек қорғау бойынша шараларды қаржылау жөне жоспарлау. Кәсіпорьшдардың кәсіподақ комитеті мен өкімшілік арасындаш үжымдық келісім шарт. Еңбек қорғау бойынша нүсқаулар мен ережелерді, еңбек туралы заңнамалыкты бүзу жауапкершішктері. Жүмысшыларды қауіпсіз еңбекке қабылдауға үйрету. Тексеру және бакытсыз жағдайлар мен апатгарды есепке алу. Жарақаттану мен кәсіби аурулар туралы түсінік. Өндірістік жарақаттанулар мен кәсіби ауруларды талдау вдістері. Әндірістік жарақаттар мен көсіби аурулар бойынша есеп беру. Еңбек қорғау жағдайларының бағаларының критериилері. Еңбек қорғау пропагандасы. Өндірістік ортаның метеорологиялық шарттары. Еңбек қауіпсіздігі мен адам ағзасына метеорологиялық факторлардың әсері. Нормативті метеорологиялық еңбек шарттың құру тәсілдері, өндірістік мекемелерді желдету. Өндірістік жарықтандыру.Еңбек қауіпсіздігіне жұмыс орындарының жарықтандыруларының әсері. Негізгі жарық техникаларының көлемдері. Табиғи және жасанды жарықтандырулар, жарықтандыру түрлері, нормалаулар. Жасанды жарықтандырулардың есептерінің әдістері. Өндірістік жарықтандыруларға негізгі талаптар. Өндірістік шу мен діріл.Адам ағзасына зиянды әсерлер. Дірілдердің, шулардың сипаттамалары. Нормалау және олардың деңгейлерін бақылау. Олардың зиянды әсерлерінен қорғау өлшемдері. Иондалған сәулеленулер, түрлері мен олардың сипаттамалары. Адам ағзасына иондалған сәулелердің зиянды әсерлері. Иондалған сәулелердің деңгейлерін бақылау және нормалау, қорғау өлшемдері мен олардың әсері. Зардап шегушілерге көмек. Дәрігерлік көмектерді ұйымдастыру. Әр түрлі жарақаттар кезіндегі зардап шегушілерге алдын ала дәрігерлік көмек. Дәрігерлік медициналық көмек. Электр қауіпсіздігі.Адамдарға электртоктарының әсері. Әр түрлі электр желілеріндегі адамдардың электр тоқтарымен жарақат алу шарттарын талдау. Электр қауіпсіздіктері бойынша ғимарат жіктемелері. Электрқауіпсіздігімен қорғау жерлендірулерімен, нольденулерімен сөндірулерімен қамтамасыз ету. Электрқорғау құралдарымен алдын ала сақтандыру қабілеттіліктері. Статикалық және атмосфералық электрлендірулерден қорғау. Өндірістік кәсіпорындардағы өрт қауіпсіздігі. Жану туралы жалпы мәліметтер. Жану түрлерінің жіктемелері. Жану процесстерінің механизмдері. Жану процесстерінің жалпы заңнамалықтары мен газ-, бу- және шаң әуелік қоспалардың жарылыстары. Кәсіпорындардағы өрттің салдары мен сипаттамалары. Жарылыс-, өрт қауіпсіздігі бойынша өндіріс категориялары, өрт жіктемелері. Кәсіпорындардағы өрттен қорғауды ұйымдастыру. Өртке қарсы нұсқамалар. Өрттік сигналдар беру мен байланыстар. Өртті сөндірудің тәсілдері мен құралдары. Өртті сөндудің автоматты құралдары. Кәсіпорындарда өрттің болу кезіндегі адамдарды шығару қауіпсіздіктерінің тәсілдері. Өрт қауіпсіздігі, жарылыс қауіпсіздігі ғимараттарыныц жабдыктары. Құрылыс конструкцияларының ерт тұрактылығы. Үймереттер мен ғимаратгардьщ ерт тұрактылыкгарын көтеру тәсілдері. Ғимаратгардың өрт-жарылыс кауіпсіздігі жабдықтарынын өртке қарсы талаптары. Қоймаларды құру кезіндегі өрт қауіпсіздігі. Үймереттер мен ғимараттарды найзағайдан қорғау. Үймереттер мен ғимаратгарды найзағайдан қорғау құрылғьшарының категориялары. Найзағай тартқыш зоналарын қорғауды аныктау. Негізгі өртке қарсы шаралар. Өртке қарсы нұсқаулар. Өртке қарсы режим. Өрт-корғау байланыстары мен сигналдар. Өртгі сендірудің тәсілдері мен құралдары. Өртке карсы секциялар мен айырылымдар, зоналар.
1.3 Техникалар мен технологиялар қауіпсіздігі
Техникалар мен технологиялардың қауіпсіздігінің жалпы талаптары. Зиянды және қауіпті өндірістік факторлар. Қорғаулардың негізгі құралдары. Жабдықтарды жобалауға, жұмысшы жобалар мен эски здерді дайындауда, тәжірибелік үлгілерді шығару мен зерттеуде және сериялық өндірістердің берулерінде техникалық тапсырмаларды құрастыруда қауіпсіздікті талап етеді. Технологиялық процестердің негізгі қауіпсіздік талаптары: жұмысшыларды алғашқы материалдармен, дайындамалармен, жартылай фабрикаттармен,дайын өнімдер мен өндіріс қалдықтарын, зиянды әсер етулердің келісімдерін орнату; зиянды және қауіпті өндірістік факторлардың туындауымен байланысты, технологиялық процестер мен операцияларды ауыстыру; технологиялық процес- тердің кешенді механизациялары мен автоматтандырулары, процестермен дистанциондық басқаруларды қолдану; жұмыскерлердің жеке және ұйымды қорғауларын қолдану; еңбекті рационалды ұйымдастыру және жұмыс істеушілердің демалысы. Өндірістерді автоматтандыру мен механизациялау кезіндегі еңбек қауіпсіздігі. Қоршаған орта мен еңбек қорғаныстарына ғылыми-техникалық прогрестердің объективті және субъективті факторларының әсерлері. Роботталған технологиялық кешендер мен сызықтардың, өндірістік факторларға әсерлерінің негізгі салдарлары. Автоматтандырылған, автоматизацияланған және механизацияланған сызықтар мен учаскелердегі қауіпсіздіктерді талап ету. Электр газ дәнекерлеу жұмыстарының қауіпсіздігі.Электр газ дәнекерлеу жұмытарының түрлері. Электр дәнекерлеу жұмыстары кезіндегі қауіпті және зиянды өндірістік факторлар. Технологиялық Процестерге талаптар: қолдық доғалау дәнекерлеулері, автоматты және жартылай автоматты дәнекерлеулер, байланыстық дәнекерлеулер, электр шлактық дәнекерлеу, металдарды кесу. Өндірістік мекемелерге талаптар. Материалдар мен дайындамаларға талапт ар, олардың сақталуы және тасымалдануы. Жұмыс орындарын ұйымдастыру мен өндірістік жағдайларды пайдалану және орналастыруға талаптар. Өрт-жарылыс қауіпсіздігі талаптары. Электр газ дәнекерлеу кезіндегі жұмыс орындарын желдету. Көліктік-көтеру машиналары мен механизмерін пайдалану қауіпсіздігі. Жүктердің орын ауыстыруларының ережелері. Өндіріс жұмыстары орындарына талаптар. Жүк көтеру машиналарымен өндіріс жұмыстарына талаптар. Конвейер жұмыстарына талаптар. Қауіпті жүктер жұмыстарына талаптар. Тарларға талаптар. Жұмыс істеушілердің жеке құралдарын құрғау. Жаңа үлгілерді зерттеу мен дайындау кезіндегі қауіпсіздік талаптары, олардың конструкцияларына талаптар. Адамдар мен жүектерді көліктік құралдармен тасымалдау қауіпсіздігі. Жүктердің жіктемелері. Жүктерді тасымалдау ережелері. Адамдарды, жануарларды және тамақ өнімдерін тасымалдау өнімдері. Автокөлік жүргізушілерінің, темір жол көліктерінің машинистерінің еңбек қауіпсіздігін ұйымдастыру. Көлденең үйметтер бойынша адамдар мен жүктерді тасымалдау қауіпсіздігі.
1.4 Химиялық және биологиялық қауіпсіздік негіздері
Химиялық және биологиялық қауіпсіздік негіздері Адамның тіршілік әрекетіндегі химиялық және биологиялық қауіпсіздік туралы жалпы ұғымдар. Зиянды заттар, олардың адам организміне әсер етуі және кәсіптік уланудың алдын алу. Химиялық және биологиялық улардың жіктелуі. Химиялық және биологиялық ластаушы заттардың биосфераға әсері және оның компоненттері. Қоршаған табиғи ортаның химиялық және биологиялық латануының экологиялық салдары. Биосфера компоненттеріндегі және өндірістік ортадағы химиялық ластаушы заттардың шектеулі шақтамалы концентрациялары. Өндірістік және қоршаған ортаның химиялық және биологиялық ластану мониторингі. Оларда химиялық немесе биологиялық зиянды заттар түзілетін немесе пайдаланылатын технологиялық процестерді талдау. Химиялық және биологиялық заттар қолданылатын өндірістік процестердің негізгі технологиялық сұлбалары. Апаттық лақтырыстардың, химиялық және биологиялық қауіпті заттардың лақтырыстары мен қалдықтарының пайда болуының негізгі себептері. Өндірістік жайлардағы ауаның күйін бақылау әдістері. Ағынды сулардың құрамын бақылау әдістері. Химияық активті және биологиялық активті өнеркәсіптік қалдықтар. Экономиканың химиялық және биологиялық қауіпті объектілеріндегі төтенше жағдайлар. Зиянды химиялық немесе биологиялық заттардың табиғи көздерін талдау. Зиянды химиялық және биологиялық заттардың табиғи көздері. Атмосфералық ауаның күйін бақылау әдістері. Топырақ жамылғысының күйін бақылау әдістері. Табиғи және ағынды суларды, қатты тұрмыстық және өнеркәсіптік қалдытарды талдау әдістері. Зиянды химиялық немесе биологиялық заттарды бейтараптандыру ұсыныстары, шаралары, әдістері мен тәсілдері. Қоршаған ортаға және өндірістік аймаққа химиялық және биологиялық заттардың түсуін болдырмаудың негізгі әдістері. Химия-технологиялық жүйелердің қауіпсіздігін қамтамасыз ету бойынша шаралар. Химия өндірісінде пайдаланылатын жабдықтарды тиімді пайдалану тұжырымдамасы. Қайта құлылатын физика-технологиялық жүйелер. Өндірістік сферадағы және биосфера компоненттеріндегі зиянды химиялық және биологиялық заттарды бейтараптандыру әдістері мен тәсілдері. Экономиканың химиялық және биологиялық қауіпті объектілеріндегі төтенше жағдайларда тұрғындарды қорғау. Төтенше жағдайлардың салдарын жою. Химия өндірісінің және биологиялық компоненттердің қатты, сұйық және газ тәрізді қалдықтарын пайдаға асыру және зарарсыздандыру. Қалдықтарды минимумдандыру тұжырымдамасы. Химия өнеркәсібінде қалдықсыз өндірістерді құрудың негізгі принциптері.
1.5 Инженерлік жүйелер, желілер мен жабдықтар Инженерлік жүйелердің жіктелуі және олардың қоршаған орта мен адамның денсаулығына әсері. Инженерлік жүйелер, желілер мен жабдықтардың даму тарихы. Ғылымдардың жіктелуі, ғылыми-техникалық прогресс және ғылыми-техникалық революция. Экологиялық қауіпсіздік саласындағы қазіргі ғылыми-техникалық жетістіктер. Инженерлік жүйелерді экологияландыру проблемалары. Ұсынылатын ақпарат көздері. Инженерлік жүйелер, желілер мен жабдықтар Сумен қамту. Сумен қамту жүйелері мен сұлбалары. Суды тұтыну нормалары. Сумен қамту көздері. Суды жинағыш және суды көтергіш ғимараттар мен құрылғылар. Су құбыры желісі. Су арынды және реттеуші құрылғылар. Суды бұру жүйелері. Суды бұрушы желілер. Жылумен қамту. Отын. Жағу құрылғылары және аз және орташа қуатты қазандық қондырғылары. Орталықтандырылған жылумен қамту. Аудандық қазандық және жылу-электр орталықтары (ЖЭО). Атом электр станциялары (АЭС), атом жылу-электр орталықтары (АЖЭО) және атомдық жылумен қамту станциялары (АЖС). Жылу желілері. Жылу құбырларын төсеу. Жылу пункттары. Жылумен оқшаулау және коррозияға қарсы қорғау. Ыстық сумен қамту. Ыстық сумен қамту жүйелерінің жіктелуі. Ыстық сумен қамту жүйелерін жылу желілеріне қосу. Ыстық сумен қамту қажеттіліктеріне су мен жылудың есептік шығындарын анықтау. Ыстық сумен қамту және жылу желілері үшін суды дайындау. Газбен қамту. Газ үлестіруші желілер. Құрылғысы және жабдықтары. Үймереттерді газбен қамтудың ішкі жүйелері. Газбен қамту жүйлерін салу және пайдалану кезіндегі қауіпсіздік техникасы. Оларды сынау және қабылдау ережелері. Желдету және ауаны тазарту. Желдету және ауаны тазарту жүйелерінің жіктелуі. Атмосфералық ауаның қасиеттері. Табиғи желдету. Механикалық желдету. Есептік ауа алмасуды анықтау. Желдету және ауаны тазарту жүйелерінің жабдықтары. Көлік және электрмен қамтамасыз ету. Көліктің түрлері және ерешеліктері. Көліктің селитебті аймақтардағы экологиялық жағдайға әсері. Лифттердің, көтергіштердің және эскалатордың конструкциясы және жинақталуы. Электр энергиясының көздері. Электр жүйелері мен желілері. Электр энергиясын тұтынушыға беру сұлбасы және оның элементтері. Электр жарығы. Ақпарат жүйелері. Телефон станциялары мен желілері. Радио және телетрансляция. Сымдық байланыс желілері, электр байланысы және телефикация желілері. Компьютер желілері және Интернет. Инженерлік жүйелер, желілерді бақылау аспаптары. Өлшенетін шаманың түрленуі; өзгерудің әр түрлі принциптеріне негізделген талдау әдістері. Микроклимат параметрлерін, желдету жүйелерін, шаң-газ режимін, шаң тұту жүйелерін бақылауға арналған аспаптар. Атмосфералық ауаның, ағынды және табиғи сулардың, ауыз судың күйін бақылауға арналған аспаптар. Жарықталғандықты, шу, діріл деңгейін бақылауға арналған аспаптар. Жарықталғандықты, шу, діріл деңгейін бақылауға арналған аспаптар, адамды жылулық, жарықтық, акустикалық және басқа ластану түрлерінен инженерлік қорғау аспаптары. Сымдық байланыс желісінің, электр байланысы желілерінің, спутниктің байланыстың және телефикация аспаптары.
1.6 Радиациялық қауіпсіздік негіздері Радиоактивтілік туралы жалпы түсініктер. Радиоактивтілік және оларды өлшеу бірліктері. Радиоактивтілікті ашу тарихы. Радиоактивтілік туралы М. Кюри, П. Кюри және басқа да ғылымдағы ғалымдардың тигізген пайдалары. Табиғи және жасанды радиоактивтілік. Зарядталған бөлшектердің құралдармен өзара әсері. Гамма- және рентген сәулелерінің құралдармен өзара әсерлерлері. Иондалған сәулелердің дозиметриялары. Экспозициялық, эквиваленттілік дозалардың , қуаттылық дозаларының түсініктері. Радиоактивті көздердің белсенділіктері мен сәулелену дозаларының байланыстары. Оларды өлшеу бірліктері. Биологиялық объктілермен радиоактивті сәулелердің өзара әсері. Тірі организмдермен әр түрлі сәулелердің өзара әсер механизмдері. Соматикалық, соматика – стохастикалық және генетикалық әсерлерлер. Сыртқы және ішкі сәулелер, зақымдану дәрежелері, сәулелік аурулар, өлім дозалары. Радиациялық зақымдану кезіндегі клиникалық әсерлер. Сәулелік ауруларды тәуекел ету мен әр түрлі жағдайлардағы ажалдар. Сәулеленуден алынған дозалардың биологиялық әсерлерде болу деңгейлері. Жеке дозаларды анықтау. Тұрғындар мен кәсіпкерлер үшін жіберілген сәуленену дозалары жіберілген апаттық дозалар. Сәулеленулердің ашық және жабық көздерімен жұмыстарының ережелері. Радиациялық бақылаулардың әдістері мен құралдары.Иондалған сәулелерді өлшеу әдістері: иондық, люминесценттік, фотографиялық, химиялық. Қазіргі заманғы дозиметриялық аппаратура. Радиациялық бақылаулар үшін сынамаларды дайындау әдістері. Құралдардың жіктемелері. Иондалған сәулелерден қорғау. Өзара әсер ету процестерінің әр түрлі түрлерінің қорғаныс материалдарымен сәулененуі. Қорғау материалдарының сипаттамалары. Радиацияларға қарсы қоғаулардың есептемелері. Ұжымдық және жеке қорғаулар құралдары. Қоршаған ортаның радиоактивті ластануларының көздері. Қоршаған ортаның ластануының табиғи және жасанды көздері. Мекемелермен ядролы-отындық циклдерінің ғаламдық радиоактивті ластануы. Ядролық құрлығыларды қалыпты пайдалану кезіндегі радиоактивті ластану. Радиациялық апаттар, персоналдар мен АЭС апаттық жағдайлар кезінде тұрғындарды радиациялық қауіпсіздіктерден қамтамасыз ету. Радиоактивті қалдықтар: білімі, оларды көму процестері. Радиоактивті ластанулардың дезактивациялары. Қазақстан республикасындағы радиоактивті жағдай: радиоактивті фондарды құрастыратын компоненттер, радиоактивті ластанулардың негізгі көздері, республика территориясындағы радиациялық қауіпсіздік проблемалары мен олрады шешу жолдары, республикалық экологиялық қызметтердің табиғатты қорғау іс - әрекетт ері. Иондалған сәулелердің көздерімен жұмыс істеу кезіндегі радиациялық қауіпсіздігімен қамтамасыз ету.Ашық түрдегі радиоактивті құралдармен жұмыс. Радиоактивті қалдықтарды жинау және жұлып тастау. Радиоактивті құралдарды тасымалдау қауіпсіздіктерінің негіздері. Радиациялық қауіпсіздік қызметтерінің міндеттері мен ұйымдастырылуы. Электормагниттік сәулелер. Электромагнитті сәулелермен қоршаған орта мен жұмыс зоналарының ластануының қазіргі заманғы жағдайың; электромагнитті сәулелермен өлшеу бірліктері; адамдар мен қоршаған орта электромагниттік сәулелердің әсерлерінің ерекшеліктері мен қорғау әдістері. Радиациялық қауіпсіздіктердің құқықтық аспектілері.Тұрғындардың радиациялық қауіпсіздігін қамтамасыз ететін, негізгі нормативті – құқықтық құжаттар. Радиациялық қауіпсіздік нормалары.
1.7 Геоэкология Жер планета ретінде. Күн жүйесінде Жердің орналасуы, онын өлшемдері, пішіні, козғалу ерекшеліктері. Жердің қүрылысы (ядро, мантия) және литосфера. Жердің ось манында айналуы және динамикалық салдары. Жердің магниттік және гравитациялық өрістері. Гидросфера. Гидросферанын негізгі ерекшеліктері. Қүрлық сулары және адамның кызметі. Экосферадағы күрлык суларының негізгі қызметгері. Су шаруашы-лығының геоэкологиялык аспектілері. Әлемнін ағынсыз облыстарының геоэкологиялык ерекшеліктері. Қүрлык суларының сапасы мәселелері. Әлемдік мүхит денгейінің езгеруі және Әлемдік мүхит түбінің бедері. Әлемдік мүхиттағы мүз. Әлемдік мүхиттың климат күраушы ролі. Адам кызметінін мүхиттар мен теңіздердің жағдайьша әсері. Атмосфера. Идеал және реал атмосфера. Атмосфераның электр өрісі. Радиациялық және жылулык баланс. Күн радиациясы. Атмосфераның электр өрісі. Атмосфералык кысым. Ауа массаларының типтері. Атмосфера циркуляция-сы. Парник (оранжерея) әсерін ұғымы. Ландшафттану. Ландшафтгардың жіктелуі. Геожүйелердің жіктелуі. Геожүйелердің қүрылымы және жүмыс істеуі. Геомеханикалық провинциялар: табиғи және техногенді. Геология және гидрогеология. Жер кыртысынын күрылысы және жағдайы. Эндогенді және экзогенді геологиялык процестер. Жер асты суларынын күрылу процестері, кұрамы және касиеттері, жер асты суларынын мөлшері мен сапасынын өзгеруін болжау. Құрлык климатологиясы, метеорологиясы және гидрологиясы. Климат және климат құраушы факторлар. Кпиматты калыптастыру және динамикасы. Климаттың техногенді өзгеруі және оның салдары. Метеорологиялык бакылаулар және болжамдар. Гидрометрия негіздері. Гидрологиялык процестердің жалпы зандары.
Ұсынылған әдебиеттердің тізімі
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. Алматы, 30 тамыз 1995ж. 2.Қазақстан Республикасының «Еңбек » Кодексі, Астана, 15 мамыр 2007ж. 3.Қазақстан Республикасының «Қауіпті өндірістік объектілердегі өнеркәсіптік қауіпсіздік туралы» Заңы, Астана, 3 сәуір 2002ж. 4.Қазақстан Республикасының «Өрт қауіпсіздігі туралы»Заңы,Алматы,22 қараша 1996ж. 5.Қазақстан Республикасының еңбек қорғау бойынша нормативтік актілерінің жинағы/ Н.Д.Спатаевтың, К.А.Адбаеваның ред.-Қарағанды,-356 б. 6.Говоров Е. И., Степанов А. Т. Общие основы охраны труда.- Алматы.: РИК по УМЛ, 2003.-113с. 7. Охрана труда и техника безопасности в практической деятельности субъектов Республики Казахстан/Сост. В. И. Скала. - Алматы.: «LEM»,2002. - 276с. 8.Гринин А. С, Новиков В. Н. Безопасность жизнедеятельности. - Москва.: ФАИР-ПРЕСС, 2002.- 228с. 9.Алексеев СВ., Усенко В.Р. Гигиена труда. - Москва: Медицина, 1988-576 с. 10.Денисенко Г.Ф. Охрана труда. - Москва: Высшая школа, 1986.-320 с. 11.Қазақстан республикасындағы өрт қауіпсіздігі ережелері. Негізгі талаптар (ҚР ӨҚЕ 08-97), Алматы,1999ж. 12.Защита населения и территории в ЧС: Уч.пособие/ В.П.Журавлев и др. Изд-во АСВ/1999.-586 б. 13.Белов С.В., Ильницкая А.В., Козяков А.Ф., Морозова Л.Л. Безопасность жизнедеятельности. Москва: Высшая школа, 1999.-478б. 14.Гражданская оборона. Под ред. Е.Шубина. М.,»Просвещение», 1991, 154б. 15.Катастрофы и аварии. В.Кудряшов. Минск: «Литература», 1996.1-Ут. 16.Закон РК «радиационной безопасности» от 23 апреля 1998г. 17.Закон РК «Об использовании атомной энергии» от 14 апреля 1997г. 18.Ярмоненко С.П. Радиобиология человека и животных .- Москва: Высшая школа,1998-424с. 19.Голубев Б.П. Дозиметрия и защита от ионизирующих излучений.- Москва: Энергоатомиздат, 1986-462с. 20.Нормы радиационной безопасности (НРБ-96). Гигиеническое нормативы.- Алматы, 1997.-85с. 21.Козлов В.Ф. Справочник по радиационной безопасности.- Москва. Атомиздат,1991.-384с. 22.Максимов М.Т., Оджагов Г.О. Радиоактивные загразнения и их измерение.- Москва: Энергоиздат, 1989-336с. 23.Пчелинцев В.А., Коптев Д.В., Орлов Г.Г. Охрана труда « строительстве.- Москва: Высшая школа, 1991.-272с. 24.Правила техники безопасности при эксплуатации электроустановок потребителей.-Москва: Энергоатомиздат, 1986.-424с. 25.Правила безопасности в угольных шахтах (ПОТ РК-028-99).- Караганда: 2ОО1.-2ООс. 26.Ушаков К.З., Кирин Б.Ф. Охрана труда.- Москва: Недра, 1989.- 432с. 27.Охрана труда. / Под.ред. Б.А. Князевского.- Москва: Высшая школа, 1982.- З1с. 28.Юдин Е.Я., Белов С.В. Охрана труда в машиностроении.- Москва: Машиностроение, 1983.-285с. 29.Русак О.Н. Справочная книга по охране труда в машиностроении.- Ленинград: Машиностроение, 1989.- 541с. 30.Безопасность жизнедеятельности./ Под.ред. С.В. Белов, А.В. Илъницкая и др. - Москва: Высшая школа, 1999.-448с. 31.Лощинин А.В. Охрана труда на железнодорожном транспорте. Справочная книга.- Москва: Транспорт, 1997.-448с. 32.Аксенов Ч.Н., Аксенов В.Н. Транспорт и охрана окружающей среды:-Москва: Транспорт, 1986-176с. 33.Бухаркин Е.Н., Овсянников В.М., Орлов К.С. и др. Инженерные сети, оборудование зданий и сооружений: учебник-М.: Высшая школа, 2001. -415с. 34.Гусев В.М., Ковалев Н.И., Попов В.П., Потрошков В.А. Теплотехника, отопление, вентиляция и конденцирование воздуха: Учебник для вузов – М.: Стройиздат – 1981. – 343с. 35.Калицун В.И, Кедров В.С., Ласков Ю.М. Гидравлика, водоснабжение и канализация: УП для вузов – М.: Стройиздат, 2000-397с. 36.Карелин В.Я., Минаев А.В. Насосы и насосные станции. – М: Стройиздат, 1986 г. 37.Кедров В.С., Ловцов Е.Н. Санитарно – техническое оборудование зданий. – М: Стройиздат, 1989 г. 38.Курганов А.М., Федоров Н.В. Гидравлическое расчеты систем водоснабжения и водоотведения. Справочник. – Л.: Стройиздат, 1986 г. 39.Техомиров К.В., Сергеенко А.С. Теплотехника, теплогазоснабжения и вентиляция. УП для вузов. М.: Стройиздат, 1981, 480 с. 40.Тульчин И.К., Нудлер Г.И. Электрические сети и электроснабжения жилых и общих зданий. УП для вузов. 1990 г. 219 с. 41.Андерсен Д.М. Экология и науки об окружающей среде: биосфера, экосистемы, человек. Л.: Гидрометеоиздат, 1985. 42.Бигон М., Харпер Дж., Таунсенд К. Экология. Особи, популяции и сообщества: В 2-х т. Пер. с англ. М.: Мир, 1989. 43.Будыко М.И. Глобальная экология. М.: "Мысль", 1977. 44.Горелов А.А. Экология - наука - моделирование. М.: Наука, 1985. 45.Джефферс Дж. Введение в системный анализ: применение в экологии. М.: Мир, 1981. 46.Довиньо П., Танг М. Биосфера и место в ней человека. М.: Изд-во "Прогресс", 1973. 47.Медоуз Д.Х., Медоуз Д.Л., Рандерс И. За пределами роста: Учеб. пособие. М.: Прогресс, Пангея, 1994. 48.Могилевский В.Д. Методология систем: вербальный подход / Отд. экон. РАН; науч.-ред. совет изд-ва "Экономика". М.: ОАО "Издательство "Экономика", 1999. 49.Одум Ю. Экология. В 2-х т. Пер. с англ. М.: Мир, 1986. 50.Перегудов Ф.И., Тарасенко Ф.П. Введение в системный анализ: Учеб. пособие для вузов. М.: Высш. шк., 1989. 51.Пианка Э. Эволюционная экология. М.: Мир, 1981. 52.Пэнтл Р. Методы системного анализа окружающей среды. М.: Мир, 1979. 53.Реймерс Н.Ф. Концептуальная экология. Надежда на выживание человечества. М.: Россия молодая, 1992. 54.Смит Дж. М. Модели в экологии. М.: Мир, 1976. 55.Уатт К. Экология и управление природными ресурсами. М.: Мир, 1971. 56.Уиттекер Р. Сообщества и экосистемы. М.: Прогресс, 1980. 57.Богуславский М.С. Эксплуатация инженерного оборудования общественных зданий.-М.: Стройиздат, 1990-239с. 58.Витальев, Николаев В.Б., Сельдин Н.Н. Эксплуатация тепловых пунктов и систем теплопотребления: Справочник. – М.: Стройиздат, 1988.-623с. 59.Внутренние санитарно-технические устройства: в 2ч. Ч1: Отопление,водопровод, канализация: Справочник проектировщика / Под ред. Староверова И.Г. –М.:Стройиздат, 1990.-430с. 60.Внутренние санитарно-технические устройства: в 2ч. ЧІІ: вентиляция и кондиционирование воздуха: Справочник проектировщика / Под ред. Староверова И.Г. –М.:Стройиздат, 1998.-509с. 61.Инженерное оборудование зданий и сооружений: Учеб.для вузов / Под ред Табунщикова Ю.А.., М.: Высш школа., 1989.-238с. 62.Орлов К.С. Монтаж санитарно-технических, вентиляционных систем и оборудования.-М.:Издат.дом «Орел»,1997. 63.Правила безопасности в газовом хозяйстве. М., 1998.-78с. 64.Сладков А.В. Проектирование и строительство наружных сетей водоснабжения и канализации из пластмассовых труб.-М.: Стройиздат,1987.-204с. 65.Сомов М.А. Водопроводные системы и сооруужения. – М.: Стройиздат, 1988.-315с. 66.Ширакс З.Е. Совмещенная прокладка инженерных сетей.-Москва.: Стройиздат, 1991.-20с. 67.Ярошевский Д.Д., Мельников Ю.Ф., Косанова И.Н. Санитарная техника городов: Уч.для вузов.-Москва: Стройиздат, 1990.-320с.
