Бұл материалдар интернет желісінен алынған. Көшіру кезінде сайтына сілтеме жасалу керек
"Әскери коммунизмнен” жаңа экономикалық саясатқа ауысу
"Әскери коммунизм” уақытындағы тауар-ақша байланысын түгелдей теріске шығарумен әлеуметтік саясат уақытында нарықтық ерекшеліктерге назар аудару керек. Қазан революциясынан соң "Кеңес өкіметінің кезекті міндеттері” жұмысында В.И.Ленин ауылда жаңа қоғамдық құрылымды қалыптастырудың жоспарын жасады. Мақсат қала мен ауыл арасындағы қарама - қайшылықтарда, өзгешеліктерді ауылдың шаруашылық және мәдени артта қалушылығының бір негізі ретінде жою қарастырылды.
Бұл кезде Ленин, социалистік мемлекеттен тікелей социализмге өтуді жүзеге асыра отырып, "тек ө--ндіруші тұтыну коммуналар жүйесі тұтас тұтынушы - өндіруші кооператив ретінде пайда- бола алады” - деп санаған-. ааньнг. Бірақ олардың- анық тұжыры-мы әлі жасалмады, сол себепті тек жалпыл--ай тәжірибе кейінгі мәліметтерді анықтады. Сондықтан да партия бағдарламасын бағалауға, әсіресе кейбір жұмысшылардың тұтыну кі-тапшаларындағы міндетті жазбалар немесе үй шаруашылығын отбасылардың үлкен топтарының "азықтанды-руымен” алмастыру сияқты Бухарин тарихи тұрғыдан қарауға шақырды. Партиялық теориял-ар мемлеке-ттік өндіріс пен бөлуді қалыптастыру арқылы социалист-ік құрылысқа тікелей өту туралы маркстік жор-амалға негізделеді.
"Әскери коммунизм”, пролетарлық революцияның жеңісінен кейін құн заңының күші, тауар-ақша қатынастары мен нарық жойылады және он--ың орнына тікелей азық-түлік айырбасы орнайды деген ескі түсініктерді білдіреді. Ре-волюциямен азамат соғысы жағдайы-нда тәрбие алған көптеген коммунистерге қатаң орталықтанды-ру, жаппай қоғамда-стыру, әскери бұйрық ж-үйесі социа-лизмге апаратын жолды қысқартатындай болып көрінді. Әскери коммунизм саясатын құрамдас элементтері - барлық өндіріспен жабдықтауға жоғарыдан мемлекеттік үстемдік ету (монополия), тұтыну коммуналары, тегін бө-ліп тарату, сауда мен н-арыққа тиым салу, ақша айналымын тоқтатуы, теңгермешілік болды. Азық-түлік салғыртын азық-түлік салығымен алмастыру, шаруа қожалықтарынан алынатын өнімдер мөлшерін шектеу, еркін саудаға рұқсат беру, кооперативтік қозғалыс пен аренданың кеңінен дамуы, қала ме-н ауыл экв-ивал-енті (тепе-тең) айырбас қалыптастыру, тұрмыс-жағдай-ын көтеруін қажетті шарты ретінде ауыл шару-ашылығын бірінші кезекті қалпына келтіру -мен дамыту осының бәрі жаңа экономикалық саясат түсінігіне біріктіріліп, шар-уаның өз та-ғдырының қожасы ретінде қалыптасуы мен өмір сүру деңгейін айтарлықт-ай арттыруына жағдайлар жасады.
20-жылдар-дың 2-ші жартысында жаңа экономикалық саясат елдегі тұтастай халық шаруашылығы-н күрделі жағдайында туындаған бір қатар қиыншылықтар мен қарама-қайшылықтарға тап болды. Жаңа экономикалық саясатты тоқтатудың себептерін бүгінде қалай түсіндірген жағдайда да бір нәрс-е анық, ол ауылдың дамуы елдегі материалдық-техникалық негіздің нашарлығы мен артта қалушылығына барып тіреледі, осы жағдай индустрияландыруға бағыт алуға себепші болды. Жаңа экономикалық са-ясат дағдарысы кеңестік ауылдың одан арғы дамуының жолдары мен варианттарын іздестіруді ынталандырды.
Жаңа экономикалық саясатқа бағытталу дербес шаруашылық жүргізушілерді артықшылықтарынан айыруды білдіретін тікелей конфис-келеуді де болдырмайды "жаңа экономикалық саясат бағытының” жақтастары, жетекшілері - Н.Бухарин, Н.Рык-ов пен М.Томский бұл тұрғыда- экономикалық және құқықтық реттеу механизмдері барынша әсерлі бола алады деп санады. Жаңа экономикалық саясаттың алғаш-қы жылдар тәжірибесі мұндай мүмкіндікті дәлелдеді.
Л.Д.Троцкийді кейбірулер көпшіл ресейлік шаруаларды жауы деп көр-сетсе, ал кейбірулері оны ұйымдастырудың авторы деп санады. Қоғамдық санада Троцкий мен 20--жылдардағы "солшыл” қарсы топ "оппозиция” өкілдерінің шаруаларға қатысты көзқарастары жөнінде сталиндік еліктемелер (стереотип) тереңінен тамыр жайды. И-.В.Сталиннің айыптауларынан кейін "оңшыл бағытқа” ашу-ызамен төңдірілген дәлелдеріне тоқталайық: біріншіден, асыра индустрияландыру, оны шаруалардың не-гізгі бөлігіне зиян келтіре отырып және солардың есе-бін-ен жүзеге асыр-уға ұмтылу. "Индустрия шаруалардың негізгі бөлігінің материалдық жағдайын үздіксіз арттыру негізінде дамытылуы қажет, ал елді тұтастай индустрияландыру тек егерде ол біздің индустриямыз үшін негізгі нарық ретінде болатын шаруалардың көпшілігінің материалдық жағдайының біртіндеп жақсаруына негізделетін болса ғана жүргізілуі мүмкін”.
|