Ұлы Отан соғысы қарсаңындағы және соғыс жылдарындағы совет мектебі.
Ұлы отан соғысы кезіндегі мектептер: Екінші бесжылдықтың (1933-1937) соңында КСРО-да социалистік қоғам негізінен пайда болып, өз дамуында – социализм пайда болу кезеңін аяқтап социализмге аяқ баса бастады. 1939 жылы наурыз уақытында өткен ХVІІІ съезі еңбекшілерге коммунистік тәрбие берудің, сол кездегі адам санасындағы комунизм қалдықтарын бірте бірте- жоя б-астады. Съе-зде қабылдан-ған үшінші бесжылдық жоспар іске асырылатын мәдени құрылыстың программасын белгіледі, қалада жаппай орта білім б-еруді, селолық жерлерде жаппа--й жеті жылдық оқ--уды жүзеге асыруда аяқтау- міндеті белгіленді. Орта мектепті бітірушілердің ерекше көбеюіне байланысты, олардың белгілі бө-лімі тікелей еңбекке араласатындықтан, келешек жұмысқа даярлау мәселесі күн тәртібіне қойылып отырғаны съезде аталып өтті. Съезд қарарлары мектептің барлық жұмыс сапасын жақсартуды батыл талап етті. Оқушыларды ғылым негізімен қаруландыруда совет мұғалімдері едәуір табыстарға ие болды. Мұғалімдердің талабының артуына қарамастан, оқушылардың сабақ үлгерімі жақсарады, класта екі жыл қалып қоюшылардың саны азайды, балалардың сауатын жақсартуға көп көңіл бөлінді. Сонымен қатар мектеп жұмысында елеулі кемшіліктер орын алып келді: оқушылардың қоғамдық пайдалы жұмыстарға араласуы әлсіреді, оқытуда көбінесе кітапқа, сөзге негізделеген әдістер басым орын алды, оқушылардың білімінің өмірімен байланысына аз көңіл бөлінді, политехнизм мен еңбек тәрбиесі нашарлады.
1940 – 1941 оқу жылында совет мектебінде жаңа оқу жоспары еңгізілді. Бұл алғашқы қала және ауыл мектептеріне де бірдей міндетті жоспар еді. 1940 жылы мектепке жаппай оқытуға жататын балалардың толық есебі алынды, олардың мектепке оқуына қатаң бақылау қойылды. Мектеп жөніндегі партия съездерінің қарарлары, партия Орталық Комитеті мен Совет өкіметінің қаулылары мектеп жұмысының жақсаруына, педаг-огика ғылымының да-муына иг-ілікті әсер --етті. Педагогтық институттар үшін педагогикадан оқулық даярланып, басылып шықты. Бұл оқулық совет педагогика курсын-ың мазмұнын белгіледі. Дидактика мәселелеріне арналған бірнеше жұмыстар жарық көрді. Совет дидактикасы бірнеше дидактикалық принциптерді белгіледі (саналық, көрнекілік, жүйелілік, теорияның- практикамен б-айланысы, оқушылардың белсенділігі). Сабақтың түрлері белгіленді. Оқушылардың білімін күнделікті есепке алу, бағалау жүйесі енгізілід, оқушылардың білімін тексерудің және баға қоюдың нормасы белгіл-енді. Бұл дәуірдегі п-едагогика саласындағы зерттеу жұмыс-тарында дидактика мәселесіне көп көңіл бө--лінді және бұл салада көп жұмыстар істелінді. Ал аз зертт--елінген мәселе ме-ктептегі тәрбие жұмысы болды. Бұл салада Н.К.Крупскаяның «Пионерлерге хат» деген жинағының мәні өте зор. Жинақта коммунисті-к тәрбиенің негізгі мәселелері қамтылды. Әсіресе тәртіптілікке тәрбиелеу мәселесіне бұл дәуірде көп көңіл бөлінді. 30-жылдың -аяғындағы зерттеулерде политехникалық оқыту ж-әне еңбек- тәрбиесі мәселелер--іне назар аударыл-ды. -Қаралып отырған дәуірдегі совет педагогикасының ірі жетістігі – мектепке дейіңгі тәрбие жүйесінің теориялық жағынан қалыптасуы еді. Педагогика тарихының мәселелері де кең зерттелінді.
Мұғалімдер даярлау ісі: Жаппай бастауыш оқуды жүзеге асыруға байланысты педагогикалық училищелердің саны өте тез өсті. Оларда оқитын оқушылар саны 1930 және 1933 жылдардың арасында 2,5 есе өсті. 1934-1935 оқу жылында 772 педучилище болды. 115 педагогтық институтта 67 мың студент оқыды. Жеті жылдық және он жылдық мектептердің санының өсуіне байланысты, 1933 жылдан бастап екі жылдық оқытушылар институттары ашыла бастады.
Қызықстандағы саутсыздықты жою мен мектеп білімін өркендетудің тарихы – мәдени ревалюцияның лениндік жоспары салтанатының тарихы еді. 1939 жылы республика халқының 76,3 порценті сауттанды. Қазақстан қысқа мерзім ішінде саутты--лықтың Кеңес Одағы --бойын-ша алғандағы орта деңгейіне жетті. Қазақстан мектебін дамытуда қиыншылдықтар да аз кезде-скен жоқ. Территория жағынан ш-ашырандылығы міндетті оқуды орындауға кедергілер туғызды. Республика үкіметінің шешімі бойынша интернатар көптеп ұйымдастырылды. Малды ауданд- тұратын он мындаған балаларды оқуға тартуға бұл шара мүмкінді--к берді. Рес-публика үкіме-ті мен халық ағарту органдары орта мектепті дамытуға үнемі көңіл бөліп отырды. Қазақ АССР-інің Халық Комиссарлар Советі 1935 жылдың қарашасында «Қазақстан мектептерінің құрылымын зерттеу және қазақ орта мектебін дамыту туралы» қаулы қабылдады. Россияның көптеген мәдени орталықтарының жоғары және орта оқу орындары Қазақстан үшін болашақ мамандары оқытты және даярлады. Жиырмасыншы және отызыншы жылдары Кеңес Одағының Москва, Киев, Ленинград және басқа қалаларынан Қазақстанға жіберілген жоғарғы оқу орындарын бітірушілер мен ғалымдар және басқа мамандар республикада жоғарғы және орта оқу орындарын ұйымдастыруға, педагог кадрларын даярлауға көмектесті. Ұлт мектептеріне мұғалімдер даярлайтын педагогикалық орындарының саны өсті. 1939 жылы ұлт республикаларында 411 педагогтық училище (оларда 116 мың оқушы оқыды), 93 педагогтық институт (оларда 54 мың студент оқыды) және 4 оқытушылар институт--ы (оларда 15 мың студент) болды.
Ұлы Отан соғыс жылдарындағы мекетеп және педагогика: Совет халқының фашистік Германияға қарсы соғыс көптеген материалдық күшті керек етті, еңбекке жарайтын милиондаған адамдарды бейбітшілік еңбектен бөлді. Соғыстың ауыр зардабы еліміздегі халық ағарту ісіне, со-вет мектебінің -өміріне әсер етпей қойған жоқ. Сан мыңдаған жоғарғы кл-сс оқушылары, мұғалімдер мен студенттер Кеңес Армиясықатары-ектептерде қоғамдық пайдалы еңб--екке араласу жұмысы кең өріс алды. Соғысқа жақын жерлердегі балалар т-ылға көшіріліді. Жергілікті жерлерде балалар үшін үлкен қамқорлық жасалды. Мектеп-интернаттар ұйымдастырылды. Немістер уақытша жаулап алған жерлерде он мыңдаған мектептер қиратылды және талан-таржаға түсіріліді. Балалардың панасыздығымен және бақылаусыздығымен күрес ерекше маңызға ие болды. Соғыс жылдарында мыңдаған бала ата-анасынан айырылды. Оларға деген барлық қамқорлықты мемлекет өз міндетіне алды. Қазақстанның барлық облыстарында да жаңадан балалар үйлері ашылды. Ұлы Отан соғысы жылдарында Қазақстанның балалар үйлеріне 45 мың бала тәрбиеленді. Соғыстың қатерлі алғашқы жылдарында шалғай тылдағы республика ретінде Қазақстанға күнбе-күн дерлік балаларды тиеген эшелондар келіп жатты. Бұлар Ресей Федерациясының, Украинаның, Беларуссияның майдан шебіндегі аудандарының балалар үйлерінің тәрбиеленушілері еді. Қазақстанға Мәскеудің Совет,Пролетар, Таган аудандарының әкелері майданға, шешелері қорғанысқа еңбек етуге кеткен төменгі класс оқушыларын әкелді. Олар үшін Алматы, Жанбыл және Қызылорда облыстарында интернаттар ұйымдастырылды. Қазақстанда Польша балалары үшін балалар үйлері ашылды. Мектепке мұғалімдердің және оқу құралдарының жетімсізідігіне қарамастан, соғыс жылдарында балаларды жаппай оқуға тарту жұмыстары тоқтатылған жоқ, жеке пәндерді оқытуда балаларды пат-риоттық идеяда тәрби-елеу мәселесіне көп көңіл бөлінді, дене тәрбиесі дамытылды, жастарға ауыл шаруашылығын-а араласуға қажетті агротехникалық білімдер берілді. Мектепке жаппай оқытуды ұйымдастыру мақсатымен қосымша мектептер ашылды. Тез- қарқынмен мұғалімдер даярланды, оқуға тартылатын балалардың есебі мұқият жүргізілді. 1944-1945 оқу жылынан бастап оқушылар мектепке жеті жасынан алына -бастады. Мектепті тастап, еңбекке араласқан жаста--р үшін 1943 жылдан бастап кешкі мектептер ашылды. 1943 жылдан бастап «Оқушылар ережесі» енгізілді. Мұнда оқушылардың мектеп, мұғалімдер, ата-ана және жолдастары алдындағы міндеттері, олардың мектептегі және мектептен тыс мінез-құлқы белгіленді. Мектептің оқу-тәрбие жұмысын жақсаруында «Оқушылар ережесін» енгізудің мәні өте зор. 1944 жылдың қаңтарында балалардың сабақ үлгеріміне бес балдық баға қою жүйесі енгізілді. Бұл жаңалық мұғалімдерден баға қоюға жауапты баға қоюға жауапты қарауды талап етті. 1943 жылы енгізілген ер балалар мен қыз балалар бөлек мектептерде оқыту 1954 жылы қате шешім ретінде өзгертілді. Совет мектебі және педагогикалық ғылымдарды дамыту мақсатымен 1943 жылы РСФСР Педагогикалық ғылымдар академиясы құрылды. Бұл академияға жалпы және арнаулы педагогика, педагогика тарихы, психология, мектеп гигиенасы және пәндерді оқыту методикасын зерттеу мәселелерімен шұғылдану міндеті жүктелді. Көптеген мұғалімдердің Кеңес Армиясы қатарына алынуы олардың орнына қысқа мерзімде даярланған мұғалімдерді қызметке алуға мәжбүр етті. Сондықтан мұғалімдердің білімін жетілдіру мәселесі ерекше көңіл бөлуді талап етті. Бұл салада мұғалімдердің білімін жетілдіру институттары елеулі міндет атқарылды.
|